آرامگاه زرتشت کجاست؟

درباره دین مزدیسنا و خود زرتشت ابهامات زیادی وجود دارد، و با اینکه پژوهش های زیادی درباره موضوعات مختلف آن صورت گرفته است اما اختلافات زیادی بین پژوهشگران وجود دارد که خود از ناکافی بودن داده ها در این باره حکایت می کند. یک از این مووضوعات محل آرامگاه پیامبر این دین یعنی زرتشت است.

یکی از نظریات در این باره شهر «مزار شریف» در افغانستان است. این شهر که در 10 کیلومتری شهر باستانی بلخ قرار دارد دارای مزاری است که امروزه این مزار منسوب به علی(ع) امام اول شیعیان می باشد. ولی همانطور که حتماً می دانید، مزار علی(ع) در شهر نجف عراق قرار دارد. اما برخی معتقدند که این مزار در واقع مزار پیامبر باستانی ایران، زرتست است. دلایلی هم می آورند، که برخی از آنها در زیر آمده، اما هنوز تردید هایی جدی به این موضوع وجود دارد. و شخصاً هم هنوز قانع نشده ام.

اما دلایل محققین موافق این نگره:
1- زرتشت در بلخ زندگی می کرده و در همین شهر هم به ترویج و گسترش دین خود پرداخته، همچنین محل شهادت ولی آتشکده «آنوش آذر» یا همان خانه «نوبهار» می دانند و شاهنامه هم به این واقعه اشاره دارد. محل این آتشکده امروزه مشخص نیست ولی گمان می رود همان مسجد کبود در مزار شریف باشد.
روایت شاهنامه:
سپاهی ز توران بیامد به بلخ/که شد مردم بلخ را روز تلخ
همه بلخ پر غارت و کشتن است/وز ایدر تو را روی برگشتن ست
شهنشاه لهراسب در شهر بلخ/بکشتند و شد روز ما تار و تلخ
وز آن به نوش آذر اندر شدند/رد و هیربد را همه سر زدند
ز خونشان فروزنده آتش بمرد/چنین بدکنش خوار نتوان شمرد

2- در قرون اولیه بزرگان ایرانی برای نگهداری از آثار باستانی و جلوگیری از تخریب آنها توسط اعراب یا سایر مسلمانان، به این مکان ها نام های مذهبی می داده اند، مثلاً «شیز» یا «آتشکده آذر گشسب» به «تخت سلیمان» یا آرامگاه کورش کبیر در پاسارگاد به «قبر مادر سلیمان» نامیده می شد و مانند اینها که ممکن است مزار شریف هم از این دست باشد که در متون قدیمی تلی که از خرابه ها در قرن ششم در این محل وجود داشته به «تل علی» موسوم بوده است. و ممکن است نام «مزار علی» هم بعدها از همین نام گرفته شده باشد.

3- موضع دیگر این است که در زمان عباسیان برمکیان ادعای نگهداری از این مکان را داشتند. مسعودی در کتاب "مروج الذهب" می نویسد که: «برمکیان پیش از اسلام تولیت خانه نوبهار ، آتشکده ی بلخ (انوش آذر) را داشتند.» البته مسعودی یگانه مورخی است که بر خلاف دیگر تاریخ نگاران عرب نوبهار را آتشکده می داند. برمکیان که خود را وابسته به ادیان باستانی ایران می دانستند ممکن است از واقعیت های این مکان مطلع بوده باشند.

4- هر سال در روز هفته نخست فروردین نوروز در این مکان گسترده تر از هر جای دیگری جشن گرفته می شود، توجه شما را به این نکته جلب می کنم که  هیچ یک از دو تاریخ ولادت و شهادت علی(ع) در نوروز رخ نداده است، در حالی که اسناد تاریخی و نوشته های آریایی نشان می دهد که روز ششم فروردین زادروز پیام آور راستی حضرت اشو زرتشت است. پس ممکن است این آیین پر شکوه نوروز به ویژه روز ششم فروردین که همراه با جشن و سرور به وسیله ی افغان ها برگزار می شود دارای یک پیام باستانی و اجدادی و یک همبستگی ملی با ما ایرانیان، به ویژه زرتشتیان باشد.

اما دلایلی که شخصاً به آن رسیده ام.

1- اگر به توپوگرافی منطقه بلخ نگاه کنیم، در جنوب کوه های بلند رشته کوه های مرکزی افغانستان قرار دارد و در شمال سرزمین های پست ماوراءالنهر، در این میان شهر بلخ در یکی از دشت های شمال کوه های بامنگان(Bamangan، رشته ای از کوه های هندوکش) قرار دارد. شاخه ای از رود آمو دریا که همین کوه ها سرچشمه می گیرد از نزدیک شهر بلخ عبور می کند و محل شهر فعلی مزار شریف نیز محل تقاطع بخشی از جاده ابریشم (که در امتداد شرق به غرب از بلخ به سمت ختن) کشیده شده و مسیر این رود است که از جنوب به سمت دشت های شمالی پیش می رود. از طرف دیگر ، از آنجایی که زرتشتیان به اصالت وجود محلی که چهار عنصر سازنده جهان در آن است معتقد بوده اند، همواره مکانهای مقدس و مهم را در محلی قرار می دادند که آب در آنجا حضور دائمی دارد زیرا سه عنصر دیگر یعنی خاک، باد(هوا) و آتش قابل تهیه بودند و فقط نیاز بود که آب باشد، به عنوان مثال آتشکده آذر گشسب در کنار یک دریاچه جوشنده آتشفشانی، آتشکده نیاسر در روی یک چشمه پرآب و آتشکده شهر اردشیر خوره در فیروزآباد استان فارس در کنار یک برکه طبیعی ساخته شده است. بنابراین از نظر مکان یابی بهترین محل برای ساختن یک آتشکده در نزدیک شهر بلخ همین محل «مزار شریف» است.

2- زرتشتیان آیین خاکسپاری به شیوه مسلمانان ندارند و برخی از آرامگاه های آنها صرفاً جنبه نمادین دارد، بنابراین اگر «خانه نوبهار» را آتشکده بدانیم، در این صورت ممکن است این محل محل عبادت و شهادت زرتشت بوده باشد و از این جهت به بارگاه زرتشت شناخته شده باشد.البته برخی خانه نوبهار را معبدی بودایی و برمکیان را نیز دارای نیاکان بودایی می دانند.

3- این مکان به قریه «خواجه خیر» شهرت داشته و این نام نیز با نام گذاری های مکان های باستانی پس از اسلام شباهت دارد مانند کوه خواجه، دکان خواجه و... که در فلات مرکزی ایران به تعداد زیاد وجود دارد.